Fizyczne metody zwalczania owadów
Zwalczanie owadów w drewnie jest procesem skomplikowanym i wymagającym dostosowania odpowiednich rozwiązań, dzięki którym skutecznie można rozwiązać problem. Gdy z różnych powodów metody chemiczne są nietrafione to koniecznie należy sięgnąć po fizyczne metody zwalczania owadów. Polegają one na wykorzystaniu niektórych czynników fizycznych, które zostają zaaplikowane w takim stanie jakościowo-ilościowym, w jakim normalnie nie występują w środowisku zamieszkanym przez szkodniki. Należy pamiętać, iż aby były one konkurencyjne w stosunku do chemicznych, muszą wykazywać się wysokimi walorami technicznymi, bezpieczeństwem wykonawców zabiegu i użytkowników drewna oraz uzasadnioną rangą obiektu.
Obecnie, metodami fizycznymi gwarantującymi powodzenie jest użycie promieniowania gamma oraz wysokiej temperatury.
Wysoka temperatura
Zwalczanie owadów w drewnianych konstrukcjach (więzbach dachów, ścianach) oraz mniejszych obiektach wykonanych z surowego drewna (np. zabytkach ruchomych – eksponatów w muzeach skansenowskich, rzadziej meblach) odbywa się przy pomocy gorącego powietrza. W taki sposób usuwa się wszelkie gatunki owadów w zakładach przetwarzających surowiec drzewny, dysponujące suszarniami. Użycie wysokiej temperatury powoduje wyparowanie wody z płynów fizjologicznych owadów i denaturację białka w ich ciałach. Gorące powietrze jest wytwarzane i wprowadzane do budynku przy użyciu specjalnych urządzeń.
Jak przebiega zwalczanie metodą gorącego powietrza?
Do uszczelnionego obiektu zostaje wtłoczone ciepłe powietrze, które podgrzewa się do ok. 80°C i taką temperaturę utrzymuje przez co najmniej 8 godzin w celu uzyskania wewnątrz drewna 60-70°C.
Gdyby szkodniki zostały zlokalizowane tylko w części budynku drewnianego, wówczas nagrzewa się to miejsce za pomocą aparatów składających się z elektrycznych urządzeń podgrzewających, wentylatora oraz przewodu do kierowania gorącego powietrza. Mniejsze rzeczy drewniane można poddać temperaturze 60-70°C przez okres 6-7 godzin i umieścić je w suszarkach.
Metodą wprowadzania wysokiego powietrza do pomieszczeń zwalczano spuszczela pospolitego w więzbach dachów w Niemczech i Danii już w latach 30. XX wieku – jest to metoda Deuba.
Które gatunki są wrażliwe na wysoką temperaturę?
Jeśli drewno zostało zaatakowane przez spuszczela pospolitego to podczas zastosowania gorącej temperatury należy pamiętać, iż jest on na nią bardziej odporny niż kołatkowate. Wnętrza drewnianych obiektów zasiedziane przez tego szkodnika muszą zostać nagrzane do temperatury 55-65 stopni Celsjusza. Owady z rodziny kołatkowatych są mniej odporne na ciepło, wykazują one różną wrażliwość: najbardziej wrażliwy jest wyschlik grzebykorożny, dość wrażliwy jest kołatek domowy, a najbardziej odporny jest podkorowy stukacz świerkowiec.
Metoda gorącego powietrza zasadniczo powinna być stosowana w obiektach zawierających samo drewno, bez powłok malarskich czy lakierniczych. Wynika to z możliwości uszkodzenia takich obiektów przez skurcz drewna, a w niektórych przypadkach – także uszkodzeń powłok przez sam czynnik termiczny. Zwalczanie wyschlika grzebykorożne i kołatka domowego w niektórych obiektach może zostać przeprowadzone już w temperaturze 45 stopni, przez wielogodzinne nagrzewanie drewna, dzięki czemu zostanie wyeliminowane zagrożenie dla powłok ze strony czynnika termicznego i tym samym ogranicza się ryzyko szybkiego skurczu drewna.
Metoda mikrofalowa
Metoda wykorzystuje oddziaływanie pola na polarne cząsteczki wody (dipole), które wskutek podążania za zmiennym kierunkiem i zwrotem pola poprzez tarcie molekularne między sobą wytwarzają ciepło. Ciało owadów składa się przede wszystkim z wody, stąd też wszystkie metody bazujące na użyciu pól elektromagnetycznych polegają na silnym nagrzaniu ciała szkodnika, gdyż zawiera ono większe ilości wody niż drewno i w efekcie następuje hipertermia. Temperatura konieczna do uzyskania całkowitej dezynsekcji jest na tyle wysoka, iż może przyczynić się do wytapiania żywicy oraz uszkodzenia powłok farb i lakierów.
Pamiętajmy zatem, iż sposób ten może zostać wykorzystany wyłącznie w obiektach, w których drewno jest surowe, pozbawione złoceń i elementów metalowych, gdyż w przypadku zetknięcia się z metalowymi elementami istnieje ogromne zagrożenie wystąpienia pożaru.
Jak przebiega zwalczanie szkodników metodą mikrofalową?
W skutek ogrzewania elementu drewna do temperatury min. 55-56oC (norma ISPM 15) dochodzi do śmierci szkodników – ma miejsce denaturacja białka.
Po przeprowadzeniu dezynsekcji w taki sposób w pomieszczeniu nie pozostają żadne nieprzyjemne zapachy, jest ona całkowicie bezpieczna dla ludzi i zwierząt. Czas nagrzewania mikrofalą jest zależny od grubości elementu drewnianego.
Metoda promieniowania gamma
Promieniowanie gamma ze względu na stopień skomplikowania i koszt usługi jest zazwyczaj stosowane w przypadku zwalczania szkodników w cennych obiektach wykonanych z drewna – np. w tzw. ruchomych zabytkach oraz drewnianych elementach wystroju wnętrz, które dają się zdemontować. Metoda ta jest uznawana za niezawodną, bardzo czystą, oraz szybką.
Promieniowanie gama powoduje szybką śmierć szkodników. Odporność owadów na promieniowanie zależy od stadium rozwoju osobniczego – wzrasta wraz z jego zaawansowaniem. Czynnikiem przyspieszającym wymieranie napromieniowanych owadów jest podwyższona temperatura otoczenia. Do najbardziej odpornych na promieniowanie gamma zalicza się owady z rodziny kołatkowatych, w tym groźne szkodniki drewna dóbr kultury, takie jak: kołatek domowy, wyschlik grzebykorożny, spuszczel pospolity natomiast jest stosunkowo wrażliwy na tę metodę.